یکی از روش‌هایی که در دوران مدرسه برای جمع کردن حواس مخاطب بود پرتاب کردن گچ از سمت معلم بود، احتمالا شماهم مثل من مورد هدف این کار قرار گرفته‌اید. به هرحال این هم تکنیکی برای جمع کردن حواس مخاطب بود. تصور کنید که خودتان مشغول سخنرانی هستید و افراد آن‌طور که تصور می‌کردید، گوش نمی‌دهند. وضعیت خجالت آوری را به وجود می‌آورد. در ادامه همراه ما باشید تا راه‌های جلب کردن تمرکز مخاطبان‌ را بررسی نماییم.

نشانه‌های بازخوردی را زیر نظر بگیرید

بازخورد، واکنش‌های کلامی و غیر کلامی از سوی مخاطب صورت می‌گیرد که به سخنران کمک می‌کند تا آنچه را که می‌گوید، تغییر دهد یا تصحیح کند. بازخورد واکنشی است که شنوندگان در برابر فرستنده‌ی پیام نشان می‌دهند. بازخورد نشانه‌ای برای سخنران است تا آنچه را که گفته‌شده، تغییر دهد یا اصلاح کند. بازخورد می‌تواند به شکل واکنش‌های کلامی و غیرکلامیِ شخصی به سخنرانِ حاضر باشد یا واکنش‌های کلامی‌ای که به شکلی الکترونیکی از سوی مخاطبانی گسترده یا از راه دور دریافت می‌شود.

بازخورد کلامی و غیرکلامیِ شخصی

بازخورد کلامی

شما شاید در طول سخنرانی با طرح پرسشی ساده، از مخاطبان بازخورد بخواهید. مخاطبان شاید به شکل کلامی واکنش نشان دهند یا شاید سر تکان دهند یا دست‌شان را بالا ببرند. به علاوه، مخاطبی شاید پرسشی بپرسد یا به شما بگوید که مطلبی را متوجه نشده است. همچنین ممکن است بازخوردهای مستقیمِ مثبت یا منفی‌ای از سوی مخاطبانی دریافت کنید که با آنچه می‌گویید موافق یا مخالف هستند. به بازخورد کلامی گوش دهید و آن را تصدیق کنید. با تهیه دوره سخنرانی در مشهد شماهم می‌توانید به یک سخنران درجه یک تبدیل شود.

بازخورد غیرکلامی

وقتی در مقابل مخاطب هستید، رفتار غیرکلامی می‌تواند نشانه‌‌ای مهم از درک مطلب، میزان دقت، هیجان، موافقت، سردرگمی و مخالفت باشد. بازخورد غیرکلامی شاید آواهای صوتی عمدی مانند نالیدن یا تشویق (مانند دست‌زدن) باشد. با این حال، بخش زیادی از بازخورد غیرکلامی، زبان بدن فیزیکی ناخودآگاه است که می‌تواند برای شما بازخورد به همراه آورد. در اینجا، به نمونه‌هایی از زبان بدن که مخاطبان به شکل آگاهانه یا نیمه‌آگاهانه بروز می‌دهند، اشاره می‌کنیم:

• خستگی: کج‌شدنِ سر به یک سو یا نگاه مستقیمِ چشم‌ها به سخنران که کم‌کم نامتمرکز می‌شود، از نشانه‌های خستگی است.
• ناباوری: اغلب با برگرداندن نگاه یا لمس گوش یا خاراندن چانه نشان داده می‌شود. وقتی کسی نسبت به آنچه دیگری می‌گوید، قانع نشده است، توجه‌اش همواره سرگردان است و چشم‌هایش برای مدتی طولانی به جای دیگری خیره هستند.
• ارتباط چشمی بادقت: آیا مخاطبان، به‌طور مستقیم و بادقت به شما نگاه می‌کنند یا نگاه‌شان به اطراف است؟ ارتباط چشمی ثابت می‌تواند نشان دهد که فرد مشتاق است و درباره‌ی موضوع سخنران مثبت می‌اندیشد. با این حال، اگر ذهن فرد درگیر چیزی باشد، حتی اگر مستقیم به شما نگاه کند، ممکن است نشانه‌ای باشد که توجه‌اش به جای دیگری است.
• موقعیت و حالت بدن: مخاطبان معمولا درحالی‌که مشتاقانه گوش می‌دهند، صورت‌شان به سوی سخنران است؛ اگر افرادی علاقه‌مند نباشند، شاید موقعیت بدن‌شان را از سمت سخنران به یک طرف کج کنند.

اگر ارتباط چشمی‌تان را در طول سخنرانی با مخاطبانتان حفظ کنید، می‌توانید نشانه‌ها را ببینید و پیام‌تان را با آنها هماهنگ کنید. مخاطب‌تان به شما چه می‌گوید؟ همه‌ی بازخوردهای غیرکلامی باید با دانش زمینه‌ی فرهنگی سخنران و مخاطب پردازش شوند. به‌خاطر داشته باشید که افرادی با فرهنگ‌های گوناگون، زبان بدن را به شیوه‌های متفاوت تفسیر می‌کنند. برای نمونه، ارتباط چشمی ممکن است گمراه‌کننده باشد؛ چون هنجارهای فرهنگی پیرامون آن به شکلی گسترده‌ متنوع هستند. ارتباط چشمی مستقیم شاید برای سخنران آمریکای شمالی نشانه‌ی دقت باشد؛ اما در فرهنگ دیگری نوعی مواجهه به‌شمار رود. بعضی از حرکات دست که برای گروهی کاملا پذیرفته‌شده است، شاید برای مخاطبان دیگری نشانه‌ی بی‌احترامی باشد.

بازخورد الکترونیکی از سوی مخاطبان گسترده یا از راه دور

شما با بهره‌گیری از سامانه‌ی پاسخ‌گویی مخاطب که می‌توانید به شکلی خصوصی هنگام سخنرانی ببینید یا برای مخاطب نمایش دهید و از سوی مخاطب واکنش‌هایی دریافت کنید. همچنین باطرح پرسش‌های گوناگون می‌توانید بازخورد دریافت کنید. آنگاه بازخورد مخاطب به وسیله‌ی نرم‌افزار پاسخ مخاطب به رایانه‌ی شما ارسال شده و پردازش می‌شود. برای مخاطبان گسترده یا راه دور می‌توانید برنامه ریزی کنید که پرسش‌های گوناگون یا نظرسنجی‌هایی جالب طرح کنید تا از آنها بازخورد بگیرید و پیام‌تان را بر همین اساس تطبیق دهید. ضروری است که پرسش‌ها ساختارمند باشند تا به بازخوردی که می‌خواهید برسید. برای نمونه، اگر درصد زیادی از مخاطبان‌تان به پرسشی، پاسخ نادرستِ معینی می‌دهند، متوجه می‌شوید که باید آن مفهوم را به شکلی متفاوت توضیح دهید. برعکس، اگر درصد زیادی از مخاطبان با دیدگاهی موافق هستند، می‌توانید از آن بازخورد برای تطبیق پیام‌تان بهره بگیرید.

زمان بازخورد‌دادن

تاکتیک‌های ارزیابی که سخنرانان و مخاطبان برای تسهیل یادگیری به‌کار می‌گیرند، اغلب در سه دسته‌ی ابتدایی، سازنده و تلخیصی جای می‌گیرند.

• ارزیابی ابتدایی، که پیش-ارزیابی یا ارزیابی تشخیصی نیز نامیده می‌شود، پیش از مقدمه یا مداخله انجام می‌شود تا زمینه‌ای ایجاد کند که از طریق آن، رشد فردی را می‌توان اندازه‌گیری کرد.
• ارزیابی مستمر معمولا در طول دوره یا پروژه اجرا می‌شود. ارزیابی مستمر که نام دیگرش «ارزیابی آموزشی» است، برای یادگیری کمکی به‌کار می‌رود. برای نمونه، در یک محیط آموزشی، ارزیابی مستمر شاید از سوی یک استاد (یا همتا) یا یادگیرنده باشد؛ که در مورد کار دانشجویان بازخورد ارائه می‌دهد و لزوما از این بازخورد برای اهداف نمره‌دهی استفاده نمی‌شود. ارزیابی مستمر می‌تواند به شکل آزمون‌های استاندارد تشخیصی باشد.
• ارزیابی پایانی (یا تراکمی) معمولا در پایان یک دوره، پروژه یا سخنرانی انجام می‌شود. در محیط آموزشی، عموما از ارزیابی‌های پایانی استفاده می‌شود تا به دانشجویان نمره‌ای برای دوره داده شود. همین‌طور پس از یک سخنرانی یا ارائه، ارزیابی پایانی می‌تواند به شکل بازخورد مثبت، تشویق یا تحسین حضار با برخاستن از صندلی‌شان فراهم شود.

حفظ توجه مخاطب

برای حفظ توجه مخاطب، سخنران باید سه جنبه‌ی مهمِ «فرایند درک» را در نظر بگیرد: آمادگی برای درک، انتخاب محرکی مشخص برای تمرکز توجه و وضعیت هشیاری کنونی

آمادگی برای درک

سخنران مسئول حفظ صحنه است. سخنران این کار را با مقدمه‌‌ای در ۲۵ تا ۳۰ دقیقه‌ی نخست انجام می‌دهد. اگر سخنران بتواند توجه مخاطب را از همان آغاز سخنرانی جلب کند، بعد می‌تواند آن توجه را هدایت کرده و به‌سوی بخش‌های مهم پیام هدایت کند که به شکل زیر امکان‌پذیر است:

• اطمینان حاصل کنید که اتاق، بدون سروصدا و سایر حواس پرتی هاست تا خیال‌تان راحت باشد که مخاطب، متمرکز روی سخنرانی است؛ نه اینکه حواسش به آنچه در اتاق رخ می‌دهد، باشد.
• اغلب مجری یا میزبانی، سخنرانان را معرفی می‌کند. این معرفی کوتاه مهم است؛ چون باعث ایجاد اعتبار برای سخنران می‌شود و مخاطبان را آماده می‌کند تا توجه‌شان را به شکل مناسب به وی جلب کنند.
• به‌ یاد داشته باشید که نخستین کارکرد مقدمه «جلب توجه مخاطب» و سپس هدایت فوری توجه‌اش به پیام اصلی سخنرانی است.

انتخاب محرکی معین برای تمرکز

سخنران در حین سخنرانی می‌خواهد که مخاطب روی پیامش تمرکز کند و در نتیجه، توجه وی را با بهره‌گیری از صدا، بدن و حالاتش، به آنچه که مهم است، هدایت می‌کند. این کار با تأکید بر نکات مهم، از طریق تغییر سرعت گفتار، میزان بلندی یا زیروبمی صدا امکان‌پذیر می‌شود. بهره‌گیری هدفمند از تنوع کلامی به مخاطب کمک می‌کند که بداند چه چیزی مهم است تا توجه‌اش را به آن نکات جلب کند. افزون بر این، حالت‌های بدن سخنران می‌تواند توجه را به جنبه‌های مهم پیام جلب کند (برای نمونه، با اشاره‌کردن، راه‌رفتن به یک سو یا لمس ابزاری کمکی یا نمودار). نمونه‌های دیگر عبارت‌اند از:

• سخنران برای اینکه بفهمد توجه مخاطب را به کجا جلب کند، می‌تواند خلاصه‌ای سریع و درونی از ایده‌ای را در نظر بگیرد.
• بهره‌گیری از جملات راهنما، مانند «حالا این موضوع را در نظر بگیرید…» یا «نکته‌ی مهمی که می‌خواهم به یاد داشته باشید.» و…
• هنگام به‌کارگیری ابزار کمکی مانند ارائه پاورپوینت، از محرک‌های صوتی یا جلوه‌های بصری جذاب برای برجسته‌کردن نقاطی مشخص بهره بگیرید.

وضعیت هشیاری کنونی

سخنرانان باید نشانه‌های غیرکلامی مخاطبان را ببینند تا متوجه شوند که آیا تمرکز‌شان از سخنرانی پرت شده است یا خیر. اگر مخاطبان به ساعت‌های‌شان نگاه می‌کنند، پیامک می‌دهند یا به افراد دیگر می‌نگرند، سخنران باید وضعیت کنونی را دریابد و توجه را دوباره به پیام سخنرانی‌اش جلب کند. برای تغییر وضعیت هشیاری کنونی مخاطب و کسب مجدد توجه‌اش، کارهای زیر را بیازمایید:

• با پرس‌وجویی برای تحریک به اندیشیدن، مخاطب را به چالش بکشید. درخواست کنید که برای رأی‌گیری یا پاسخ‌دادن، دست‌های‌شان را بالا ببرند یا بخواهید که از سامانه‌ی پاسخ‌گویی مخاطب یا کلیکر استفاده کنند و سپس نتایج را اعلام کنید یا پرسشی مرتبط بپرسید تا وادار به اندیشیدن شوند.
• برای تغییر سرعت در ارائه‌ی پیام، داستانی تعریف کنید. داستانی بسازید که به موضوع مرتبط است و برای مخاطب هیجان‌انگیز است و با پایانی غافلگیرکننده بکوشید تا توجه مخاطب را به پیام جلب کنید.
• از مفهوم یا نکته‌ی اصلی، نمونه‌هایی واقعی بیاورید که مستقیما مرتبط و برای مخاطب جذاب هستند؛ مقایسه‌ای با چیزی که اخیرا در اجتماع محلی یا جامعه رخ داده، انجام دهید.
• خیال‌پردازی مخاطب را برانگیزید یا آنها را به سفری خیالی ببرید تا حواس گوناگون‌شان را تحریک کنید. هر چه حس‌های بیشتری برانگیخته شوند، تمرکز کنونی بر پیام سخنرانی افزایش می‌یابد.

مهم‌ترین‌ راهبرد، توانایی ایجاد و حفظ ارتباطی واقعی با مخاطبان است. سخنران نیازی ندارد یقه‌ی آدم‌ها را بچسبد تا توجه‌شان را حفظ کند.

کلام آخر

و در آخر باید بگوییم که راهبردهای زیادی هستند که سخنران می‌تواند به‌کار گیرد تا توجه مخاطب را حفظ کند. می‌توانیم با بهره‌گیری از این اصول که در گذر زمان اثبات شده‌اند، پیام‌ها را به‌شکلی ساده‌تر به‌ خاطرِ مخاطبان بسپاریم. همچنین با تهیه دوره سخنرانی در مشهد اصول سخنرانی و نکات آن را به راحتی یاد خواهید گرفت.